ΕΝΑΣ ΑΙΩΝΙΟΣ ΚΑΤΑΚΛΥΣΜΟΣ
Για αιώνες τώρα, από τα βάθη της αρχαιότητας υπάρχουν αναφορές για την ύπαρξη της γιορτής του Κατακλυσμού. Η ειδωλολατρική αρχαιότητα ήθελε την θαλασσογέννητη Παφία θεά, τη θεά της αγάπης και του έρωτα, την Αφροδίτη να αναδύεται μέσα από τους αφρούς της θάλασσας, ξαπλωμένη πάνω σε ένα μαργαριταρένιο άρμα που το έσερναν περιστέρια. Η κόρη της θάλασσας, εμφανίστηκε για πρώτη φορά στην παραλία και γι’ αυτό το λόγο οι εορτασμοί, οι τελετές προς τιμή της γίνονταν σε οποιαδήποτε παραλία με κάθε μεγαλοπρέπεια. Οι γιορτασμοί αυτοί συνέπιπταν με τα μέσα της Άνοιξης ή την αρχή του καλοκαιριού. Χορωδίες από νεαρά κορίτσια ντυμένα στα άσπρα και στεφανωμένα με μυρτιές και τριαντάφυλλα, μαζεύονταν στην ακτή και επικαλούνταν την προστασία της θεάς. Στη συνέχεια επιβιβάζονταν σε ανάλαφρες βάρκες και ξανοίγονταν στο πέλαγος σκορπώντας στον αέρα τους μαγευτικούς, τελετουργικούς τους ύμνους ενώ πετούσαν στην θάλασσα τα λουλούδια που αγαπούσε η θεά»…. Οι δε γιορτασμοί συμβόλιζαν την αναγέννηση της γης, τη γονιμότητα και την καρποφορία της. Οι γιορτές πλαισιώνονταν με τα λουτρά του καθαρμού και με θαλάσσιους αγώνες, με τραγούδια και ποιητικούς και μουσικούς διαγωνισμούς, έθιμα που διασώθηκαν και συντηρούνται μέχρι σήμερα.
Μια διαφορετικά άποψη για την γιορτή του κατακλυσμού, είναι εκείνη που συνδέει την γιορτή με τον Χριστιανισμό. Συγκεκριμένα αναφέρει ότι με την εμφάνιση του Χριστιανισμού, το Ευαγγέλιο επικράτησε πάνω στον μύθο. Αναφέρει: «παρά τον τερματισμό της ειδωλολατρίας, παρά το θρίαμβο της αλήθειας πάνω στο μύθο, η ιστορία της γέννησης της Αφροδίτης υπάρχει ακόμη στις ψυχές των Κυπρίων, με την επιμονή της άσβηστης παράδοσης».
Αυτή την άποψη για την καταγωγή του Κατακλυσμού στηρίζει και ο Κυριάκος Χατζηιωάννου2 που αναφέρει ότι οι γιορτασμοί του Κατακλυσμού γίνονται πενήντα μέρες από το Πάσχα και αυτές ουσιαστικά είναι τρεις, δηλαδή το Σάββατο των Ψυχών, την ημέρα της Πεντηκοστής (η οποία ονομάζεται και Κυριακή του Γονατιστού) και η Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος (η καλούμενη Δευτέρα του Κατακλυσμού). Για το Σάββατο των Ψυχών κάθε οικογένεια πρέπει να ετοιμάσει ένα πιάτο κόλυφα και ένα πρόσφορα και να τα πάει από το βράδυ της Παρασκευής στην εκκλησία για τους νεκρούς της οικογένειας.
Τη Πεντηκοστή δηλαδή την Κυριακή του Γονατιστού, το έθιμο λέει πως οι πιστοί παίρνουν στην εκκλησία καρπούς και κρασί για να ευλογηθούν και μετά τα επιστρέφουν στα σπίτια τους. Ο λόγος για τον οποίο η μέρα αυτή λέγεται και Κυριακή του Γονατιστού, όπως αναφέρει ο Χατζηιωάννου, είναι ότι μετά την πρωινή θεία λειτουργία που ο Ιερέας αναγγέλλει τις ευχές για τους νεκρούς, οι εκκλησιαζόμενοι γονατίζουν και κατά την διάρκεια αυτού του τελετουργικού λέγεται ότι, την ακριβή εκείνη στιγμή περνούν οι ψυχές των νεκρών στην κατοικία τους στο Άδη.
Την νύκτα της Κυριακής τα παιδιά φυλάνε νερό σε στάμνες για να είναι έτοιμο για την επομένη το πρωί για να το περιχύσουν στους φίλους τους ή σε περαστικούς! Για αυτό το λόγο και η επόμενη μέρα, δηλαδή η Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος, λέγεται και μέρα του Κατακλυσμού… για το έθιμο που έχει η μέρα αυτή να «κατακλύζουν» οι άνθρωποι ο ένας τον άλλον από το πρωί μέχρι το βράδυ.
Ο Χατζηιωάννου, συνεχίζει αναφέροντας ότι οι πανηγυρισμοί των τριών ημερών επεκτείνονταν και στο φαγοπότι, τους χορούς και τα αυτοσχέδια τραγούδια και συγκεκριμένα τα τσιαττιστά όπου ο ένας προσπαθούσε να υποτιμήσει, να μειώσει, να χλευάσει τον άλλο. Στις παραλιακές πόλεις οι Δημοτικές αρχές διοργάνωναν ποιητικούς διαγωνισμούς, διαγωνισμό λαϊκών χορών, λεμβοδρομίες και πολλούς άλλους διαγωνισμούς/παιγνίδια τα οποία κατά τον Χατζηιωάννου πραγματοποιούνταν την Κυριακή και την Δευτέρα.
Όσον αφορά την προέλευση του Κατακλυσμού οι γνώμες διχάζονται. Εκτός από τις πιο πάνω αναφερθείσες, υπάρχει και η γνώμη, κατά τον Δρ. Γιαγκουλλή3, ότι το έθιμο αυτό είναι απομεινάρι των παλιών γιορτών προς τιμή του Άδωνη. Την γνώμη αυτή έρχεται να υποστήριξη και ο Κ. Σπυριδάκης στην μελέτη του ΄The Homeric poems and Cyprus΄6, συμπεραίνοντας ότι: …διαγωνισμοί ποίησης γίνονται και στη σημερινή εποχή σε διάφορα πανηγύρια, όπως π.χ. στον «Κατακλυσμό», μια γιορτή που γιορταζόταν ήδη στα αρχαία χρόνια και ήταν αφιερωμένη στον Άδωνη».
Σχετικά με τους ποιητικούς διαγωνισμούς ή αλλιώς αγώνες όπως τους αναφέρει ο Δρα Γιαγκουλλής3, που τους θεωρεί την βάση της Γιορτής του Κατακλυσμού, υπάρχουν αποδείξεις ότι υπάρχουν από αρχαιοτάτων χρόνων στην Ελλάδα, αναφέροντας παραδειγματικά τον περίφημο αγώνα του Όμηρου και του Ησίοδου που λέγεται ότι ο αγώνας αυτός εξελίσσετο κατά στίχους, δηλαδή όπως τα δικά μας τσιαττιστά: «εστιν ουν ο μεν πρώτος Ησιόδου, ο δε εξής Ομήρου, ενίοτε δε και δια δυο στίχων την επερώτησιν ποιουμενου του Ησιόδου»4.
Στα Παναθήναια, που ήταν η αρχαία ελληνική γιορτή των Αθηνών αφιερωμένη στη θεά Αθηνά η οποία λάμβανε χώρα στην πόλη κάθε τέσσερα χρόνια, συνέβαινε κάτι ανάλογο, ραψωδοί απάγγελλαν τα έπη του Ομήρου «εξ υπολήψεως εφεξής», δηλαδή εκεί που τέλειωνε η απαγγελία του ενός άρχιζε η απαγγελία του άλλου5. Υπάρχουν πάρα πολλές αναφορές σχετικά με τον διαγωνισμό των τσιαττιστών από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, καθώς θεωρείται ένα από τους πιο σημαντικούς παράγοντες αν όχι ο πιο σημαντικός θεσμός της Γιορτής του Κατακλυσμού.
Ο Κατακλυσμός, έχοντας ρίζες βαθιές που φθάνουν στην ελληνική αρχαιότητα, αναπροσαρμοσμένος στα σημερινά δεδομένα, διατηρώντας όμως την παράδοση γιορτάζεται με κάθε μεγαλοπρέπεια στην πόλη του Ζήνωνα για πολλά χρόνια. Καθ όλη την διάρκεια των ξένων κατακτήσεων, άντεξε τόσους αιώνες χωρίς διακοπή, κατά τις διάφορες περιόδους, όπως την Φραγκοκρατία, την Ενετοκρατία, την Τουρκοκρατία και την Αγγλοκρατία.
Θεωρείς υπάρχουν πάρα πολλές για την καταγωγή του Κατακλυσμού αλλά η ουσία είναι ότι η Γιορτή αυτή είναι τόσο παλιά όσο και ο ελληνικός πολιτισμός αυτού του νησιού.
Με την επικράτηση του Χριστιανισμού, ο Κατακλυσμός ταυτίστηκε με την Γιορτή του Αγίου Πνεύματος. Ο λαός μας δεν παρέλειπε ποτέ να τηρεί με ευλάβεια τα έθιμα του έστω και τα χρόνια της σκλαβιάς, είτε με την ανάλογη μεγαλοπρέπεια, αν το επέτρεπαν οι συνθήκες, οι πολιτικές ή οικονομικές, είτε με μίζερα μέσα που διέθεταν στους πολύ δύσκολους καιρούς.
Υπάρχουν πολλές αναφορές και περιγραφές της Γιορτής του Κατακλυσμού σε εφημερίδες από το 1886( εφημερίδα ΕΝΩΣΙΣ), το 1907, 1909 και αργότερα.
Σε αναφορά του ο Δρ. Γιαγκουλλής αναφέρει ότι πριν περίπου 100 χρόνια και πιο συγκεκριμένα το 1918, πήρε την περίπου σημερινή μορφή της η Γιορτή του Κατακλυσμού3.
Ο τότε αντιδήμαρχος, ο Γιατρός Ν. Γ. Κυριαζής, αποφάσισε να βάλει πάνω σε πιο οργανωμένη βάση τη Γιορτή του Κατακλυσμού στην πόλη μας. Με απόφαση του τότε Δημοτικού Συμβουλίου Λάρνακας προσκαλούνται ποιητάρηδες και χορευτές απ’ όλη την Κύπρο για να λάβουν μέρος στους διαγωνισμούς. Ο λόγος της απόφασης αυτής ήταν επειδή ο Κατακλυσμός ήταν για τους Λαρνακείς αλλά και για όλους τους Κύπριους που μαζεύονταν από όλα τα χωριά και τις πόλεις στην Λάρνακα για να γιορτάσουν το γεγονός, ένα μεγάλο πανηγύρι, μια ευκαιρία για να πουλήσουν κάποια από τα προϊόντα τους, άλλοι για να αγοράσουν κάτι το καινούριο, ήταν η ευκαιρία για πολλούς λαϊκούς ποιητές να προβάλλουν την δουλειά τους, στο χορό, το τραγούδι, στην ποίηση, στα τσιαττιστά. Ο Κατακλυσμός μέχρι τότε συνδύαζε την διασκέδαση με την εμπορικότητα, αλλά από καλλιτεχνικής άποψη επικρατούσε μια ανοργανωσιά. Για το λόγο αυτό και η απόφαση του τότε Δημοτικού Συμβουλίου για μια οργανωμένη παρουσίαση των λαϊκών ποιητών και χορευτών.
Σήμερα, η Λάρνακα, συνεχίζει πιστή στην παράδοση να διοργανώνει κάθε χρόνο την Γιορτή του Κατακλυσμού με κάθε μεγαλοπρέπεια τοποθετώντας την σε ένα από τα πιο ψηλά σκαλιά ως η μεγαλύτερη λαϊκή γιορτή της Κύπρου αν όχι και ολόκληρου του Ελληνικού χώρου.
Κάθε χρόνο καταρτίζεται πλούσιο γιορταστικό πρόγραμμα. Οι παραδοσιακοί διαγωνισμοί των Κυπριακών ποιημάτων, ερωτικών τραγουδιών, τσιαττιστών, αυλού και μπάλου έχουν σαν ξεκίνημα τους την Ομηρική αρχαιότητα. Σημαντικοί επίσης και οι διαγωνισμοί χορών, του καρτζιλαμά δηλαδή αντικρυστού, του συρτού, του ζεϊμπέκικου και του δρεπανιού. Δεκάδες λαϊκοί ποιητές και καλλιτέχνες διαγωνίζονται με δεξιοτεχνία στο στοίχο και την μουσική στο χορό και στο τραγούδι. Είναι ίσως η μοναδική Γιορτή στην Κύπρο, η Γιορτή του Κατακλυσμού, όπου συγκεντρώνεται τέτοια πληθώρα λαϊκών καλλιτεχνών, απ’ όλα τα μέρη της Κύπρου και είναι ίσως η μοναδική γιορτή όπου η λαϊκή μας παράδοση παρουσιάζεται ανόθευτη.
Εκτός από τους πιο πάνω παραδοσιακούς διαγωνισμούς αξίζει να αναφέρομε το διαγωνισμό παιδικού τραγουδιού και το διαγωνισμό ερασιτεχνών τραγουδιστών που παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον, καθώς επίσης και τα θαλάσσια αγωνίσματα, οι κολυμβητικοί αγώνες, οι αγώνες πετόσφαιρας….
Τα προγράμματα της Γιορτής του Κατακλυσμού συμπληρώνονται με διάφορα άλλα ψυχαγωγικά προγράμματα, λαϊκές συναυλίες, χορευτικά προγράμματα, σάτιρα και μιμήσεις, επιθεωρήσεις, ταχυδακτυλουργούς, παραστάσεις θεάτρου σκιών, παρουσίαση παραδοσιακών επαγγελμάτων, παιδικές θεατρικές παραστάσεις, μεταξύ άλλων.
Κάθε χρόνο συμμετέχουν μερικές χιλιάδες καλλιτέχνες στην διοργάνωση της γιορτής αυτής, εκατοντάδες πραγματευτές και μερικές εκατοντάδες χιλιάδες επισκέπτες. Οι προετοιμασίες της Γιορτής αυτής αρχίζουν ενωρίς κάθε χρόνο, τουλάχιστον 4 μήνες πριν την Ημέρα του Αγίου Πνεύματος. Πρόκειται για την πιο σημαντική Γιορτή παραδοσιακού χαρακτήρα στην Κύπρο και η επιτυχία της αυξάνεται τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερο.
Για ένα εξαήμερο ατελείωτων εκδηλώσεων, το κοινό ολόκληρης της Κύπρου ζει στο παλμό του Κατακλυσμού, μέσα από μια ατμόσφαιρα κεφιού, διασκέδασης αλλά και ψυχαγωγίας. Ο Δήμος Λάρνακας, ο διοργανωτής αυτής της μεγάλης Γιορτής δίνει τα πάντα για την επιτυχία του θεσμού αυτού, έχοντας πάντα ως στόχο την διατήρηση και προβολή της λαϊκής μας παράδοσης.
ΛΟΥΗΣ ΠΕΡΕΝΤΟΣ
